Vücudumuzda tükürük bezleri, majör (büyük) ve minör (küçük) bezler olmak üzere iki grup halinde yer alır. Majör tükürük bezleri, kulağın ön ve alt kısmında yer alan parotis tükürük bezleri, çene altındaki tükürük bezleri ve dil altındaki tükürük bezleridir. Minör tükürük bezleri ise ağzın içinde, damakta ve dudaklarda çok sayıda bulunur. Tükürük bezlerinin görevi, ağzın nemlenmesini sağlayan, mikroplara karşı dezenfektan olarak kullanılan ve içinde sindirime destek olan enzim denilen proteinler bulunan tükürük salgısının üretilmesidir. Büyük ve küçük tükürük bezlerde her gün 0,5-1,5 litre civarında tükürük salgısı üretilir ve ağza boşaltılır. Tükürük bezleri normal şekilde çalıştığında herhangi bir sorun yaşanmaz. Ancak bazen hastalıkların etkisine girebilirler.

Bu grupta yer alan hastalıklar tümöral ve tümöral olmayan şekilde iki türde incelenebilir. Tükürük bezlerini etkileyen önemli hastalıklar ise:

Akut Tükürük Bezi İltihapları: Bu tür hastalıklar toplumda en sık rastlanan hastalıklardandır. Bu hastalıklar kendi içinde sınıflandırılabilir.

Viral İltihaplar: Bu tür hastalıklara kabakulak en güzel örnektir. Kulağın önünde ve altında bulunan parotis bezinde görülen bu hastalık genellikle 4-6 yaş grubundaki çocukları etkiler. Virüs hava yoluyla bulaşmakta ve 14-21 gün içinde belirtiler başlamaktadır. Kulakların altında ağrı, şişkinlik, ateş ve hassasiyet oluşur. Hastalığın özel bir tedavisi yoktur. Hastanın dinlenmesi, ateş ve ağrı kesici ilaç kullanımı, sıvı alımının arttırılması hastanın rahat etmesini sağlar. Bu hastalık nadir olarak beyni, iç kulağı, böbrekleri ve testisleri etkileyebilir. Bu durumda bazı tedavilere gereksinim duyulur. Günümüzde kabakulak aşısının rutin şekilde uygulanması nedeniyle hastalığın görülme olasılığı oldukça azalmıştır.

Bakteriyel İltihaplar: Genellikle parotis bezinde görülen bu tür hastalıklarda kulağın ön ve altında birden ağrı oluşmakta, şişlik, kızarıklık ve hassasiyet gibi belirtiler de buna eşlik etmektedir. Bu hastalıklar ilerleyen yaşlarda, bağışıklık sisteminin zayıfladığı dönemlerde, sıvı alımının az olduğunda, ameliyat sonrasında izlenebilir. Tükürük bezleri kanallarından ağza doğru iltihaplı akıntı olur. Tedavisi yapılmadığında, hastalığın ilerlemesine bağlı olarak yaşamsal risk ortaya çıkabilir.

Tükürük Bezi Taşları: Tükürük bezlerinde oluşan taşlar kendini sert bir şişlikle gösterir. Tedavisi cerrahi yöntemle olur. Gerekirse tükürük bezinin tamamı yerinden çıkarılır.

Kronik Tükürük Bezi İltihapları: Bu tür iltihaplar tükürük salgısının azalmasıyla, koyulaşan salgının kanallar içinde birikmesiyle oluşur. Tükürük salgısı azaldığında, ağızdaki bakteriler tükürük kanallarına yayılır ve kanalların yapısını değiştirir. Kanallarda taşların uzun süre kalması da iltihaplara neden olabilir. Hastalarda yemeklerde ağrıya, kızarıklık, ateş ve şişlik gibi etkilere neden olur.

Ağız Kuruluğu: Bu sorun hastalarda tat alma duyusunun azalmasına, diş çürümesine ve yutma güçlüğüne de neden olur. Genellikle parotis bezi rahatsızlıklarında bu sorun yaşanır. Şeker hastalığı, stres, ışın tedavisi, kronik iltihaplar ağız kuruluğu için uygun zemin hazırlar.

İyi Huylu Tükürük Bezi Tümörleri: Tükürük bezlerindeki tümörlerin yaklaşık %70-80 kadarı parotis bezinde oluşur. Bunların %80 kadarını da iyi huylu tümörler oluşturur. Çene altındaki tükürük bezlerinde oluşan %15 oranındaki tümörlerin %50-60 kadarı iyi huylu, küçük tükürük bezlerindeki %10 oranındaki tümörlerin %35 kadarı iyi huylu olur. Tümörler genellikle 50-70 yaşları arasında yavaş büyüyen kitle şeklinde görülür. İğne biyopsisi yapılarak tümörlerin iyi ya da kötü huylu olduğu belirlenir.

İyi huylu tükürük bezi tümörlerinin çoğunluğu 30-60 yaş arasında ve kadınlarda daha fazla etkili olan miks tümördür. Tedavide genellikle cerrahi tedavi uygulanır. Tümörle beraber tükürük bezi de çıkarılır. Parotis tükürük bezinde oluşan tümörlerde daha dikkatli olunmalıdır. Çünkü bu bölgeden yüz siniri geçmektedir. Operasyon sırasında sinirin hasarlanma riski vardır.

Kötü Huylu Tükürük Bezi Tümörleri: Bu tümörler baş ve boyunda ortaya çıkan kötü huylu tümörlerin yaklaşık %3-4 kadarını oluşturur. Nedeni bilinmese de tümörlerin oluşumunda genetik özelliklerin, çevresel etkilerin, radyasyon ve viral enfeksiyon gibi etkenlerin etkili olduğu düşünülür. Parotis bezi kötü huylu tümörlerin en fazla görüldüğü tükürük bezidir. Bunu çene altı tükürük bezleri izler. Dil altı ve minör tükürük bezleri ise nadiren kötü huylu tümörlerden etkilenir. En fazla görülen kötü huylu tümörler mukoepidermoid karsinom ile adenoid kistik karsinomdur. Bu tümörler yayılımına, davranışına ve yapısına göre sınıflandırılır. Yüksek dereceli olanlarda yayılım ve metastaz riski oldukça yüksektir.